BHP szkolenia: Metody oceny ryzyka zawodowego związanego z BHP, na stanowisku pracy

Co to jest ryzyko zawodowe?

Zgodnie z Art. 226 Kodeksu Pracy, pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko. Informuje pracownika o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Mówiąc o „zagrożeniu” mamy na myśli każdy czynnik, który może spowodować wystąpienie szkody. Powszechnie przyjęto podział na zagrożenia fizyczne (biologiczne, biomechaniczne, chemiczne i radiologiczne) i psychospołeczne. Co stanowi kryterium tego podziału? Podział ten opiera się na sposobie oddziaływania zagrożeń na człowieka.

Jeżeli oddziaływanie ma charakter bezpośredni, fizykochemiczny, to mówimy o zagrożeniach fizycznych, jeżeli natomiast oddziaływanie ma charakter psychofizjologiczny, za pośrednictwem stresu — mowa o zagrożeniach psychospołecznych. Można więc powiedzieć, że zagrożenia psychospołeczne to „stresory zawodowe” lub inaczej „źródła stresu w pracy”.

Ryzyko zawodowe oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Kiedy przeprowadzamy ocenę ryzyka zawodowego?
Pierwszą ocenę ryzyka zawodowego na stanowisku pracy przeprowadzamy przed oddaniem go do eksploatacji.
Należy pamiętać, że ocenę ryzyka będziemy przeprowadzać:
-przy tworzeniu nowych stanowisk pracy
-po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych
-w wypadku istotnych zmian organizacyjnych i technologicznych
-w razie zdarzenia wypadkowego na danym stanowisku

Ocena ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwach jest obowiązkowa. W przypadku małych przedsiębiorstw i jeśli pracodawca jest dobrze zorientowany w rodzaju i technologii wykonywaj pracy - może przeprowadzić ocenę ryzyka samodzielnie. W większych przedsiębiorstwach ocenę ryzyka mogą prowadzić kompetentni pracownicy, specjaliści ds. BHP i eksperci zewnętrzni, przy czym zawsze odpowiedzialność za prawidłowe przeprowadzenie oceny ryzyka spoczywa na pracodawcy.

Do decyzji jaką wybrać metodę oceny ryzyka zawodowego uprawniona jest osoba lub zespół oceniający takie ryzyko, mający odpowiednie kwalifikacje, doświadczenie oraz umocowanie decyzyjne w całej strukturze firmy. Przy wyborze odpowiedniej metody należy wziąć pod uwagę: a) jakim doświadczeniem w tym temacie dysponują osoby mające dokonywać oceny ryzyka zawodowego i ewentualnie jakie negatywne skutki dla pracowników i całej firmy mogą wynikać z braku takiego doświadczenia; b) wszelkie informacje o parametrach, które opisują warunki środowiskowe jakie znajdują się na danym stanowisku pracy, na którym ma być przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego oraz czy wszystkie zebrane informacje będą uwzględnione w wybranej metodzie oceny ryzyka zawodowego; c) czy wszystkie zebrane informacje i parametry zostały uzyskane z wiarygodnych źródeł, będą możliwe do sprawdzenia oraz czy będą one pomocne przy prowadzeniu oceny; d) sprawdzenie jakie wady i zalety będzie miała dana metoda oceny ryzyka zawodowego, należy porównać wszystkie plusy i minusy danej metody.

Ocenę ryzyka powinno się przeprowadzać w możliwie najprostszy sposób. W wielu małych przedsiębiorstwach nie występują liczne zagrożenia i przeważnie można je łatwo zidentyfikować. Wskazane jest, aby identyfikowanie zagrożeń i ocenianie związanych z nimi zagrożeń opierało się o zasady zdrowego rozsądku.

W większości przypadków (szczególnie jeśli chodzi o małe przedsiębiorstwa) ocena ryzyka zawodowego może być prosta i można ją przeprowadzić zgodnie z zasadami niżej przedstawionej OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO W PIĘCIU KROKACH (jest to podejście bardzo rozpowszechnione w krajach UE):

KROK 1 - Zebranie informacji potrzebnych do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego

-Jakie są w przedsiębiorstwie stanowiska pracy?

-Jakie osoby pracują na tych stanowiskach? (ze szczególnym uwzględnieniem takich pracowników jak młodociani, osoby niepełnosprawne, kobiety w ciąży, pracownicy niepełno etatowi, podwykonawcy, pracownicy zatrudnieni poza siedzibą przedsiębiorstwa)

-Jakie wykorzystuje się na stanowiskach pracy maszyny, narzędzia i materiały?

-Na jakie zagrożenia wskazują instrukcje obsługi użytkowanych maszyn i urządzeń?

-Jakie zadania (operacje technologiczne) wykonują pracownicy?

-Jakie czynniki niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe występują na stanowiskach pracy?

-Jakie stosowane są na stanowiskach pracy środki ochrony zbiorowej i indywidualnej?

-Jakie są wyniki pomiarów czynników szkodliwych (o ile były przeprowadzane) i co wynika z dotychczasowej dokumentacji dot. wypadków przy pracy (jeśli do takich doszło) i chorób zawodowych?

-Jakie są już zidentyfikowane zagrożenia i możliwe skutki ich wystąpienia?

-Jakie są przepisy prawne i normy dotyczące występujących w przedsiębiorstwie stanowisk pracy?

-Warto również poznać opinie i uwagi pracowników dot. stanowisk pracy, na których pracują. Któż zna je lepiej? W działania związane z oceną ryzyka zawodowego pracownicy powinni być włączani w jak najszerszym zakresie.

KROK 2 - Identyfikacja zagrożeń. Określenie dla każdego stanowiska pracy, jakie występują na nim zagrożenia.

Czy na stanowiskach pracy mamy do czynienia z nierównymi lub śliskimi powierzchniami, ruchomymi częściami maszyn, ostrymi krawędziami, gorącymi lub zimnymi powierzchniami, pracą na wysokości, wysokimi ciśnieniami, prądem elektrycznym, substancjami chemicznymi, pyłem, hałasem, nieprawidłowym oświetleniem, drganiami, promieniowaniem elektromagnetycznym, ręcznym przenoszeniem ciężarów, pracą w niewygodnej pozycji, zagrożeniami biologicznymi, stresem i innymi. Do określania zagrożeń bardzo pomocne okazują się coraz liczniej udostępniane, szczególnie w ramach europejskiej kampanii oceny ryzyka zawodowego, listy kontrolne.

KROK 3 - Oszacowanie ryzyka

Można skorzystać z prostej metody oceny ryzyka wg Polskiej Normy PN-N-18002 ("Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego", PKN styczeń 2000).

W zależności od tego jak duże jest prawdopodobieństwo wystąpienia wypadków i chorób i jak poważne są te następstwa (wypadki, choroby) - ryzyko może być MAŁE, ŚREDNIE (oba uznawane są za dopuszczalne) lub DUŻE (uznawane za niedopuszczalne i wymagające niezwłocznych działań - w warunkach takiego ryzyka pracownicy pracować nie mogą).

Wskazana jest refleksja czy dotychczas podejmowane działania eliminujące lub ograniczające ryzyko (działania zapobiegawcze) są wystarczające.

UWAGA! Metoda szacowania ryzyka wg normy PN-N-18002 nie jest jedyna, znane są jeszcze inne, proste metody oceny ryzyka - wśród nich: metoda Wstępnej Analizy Zagrożeń (PHA), metoda Wskaźnika Ryzyka (RISC SCORE), metoda Grafu Ryzyka, metoda Analizy Bezpieczeństwa Pracy (JSA).

Istnieją też czynniki środowiska pracy i takie rodzaje prac, dla których opracowano szczegółowe wymagania dotyczące związanej z nimi oceny ryzyka i dla których wyżej wspomniana metoda "wg normy" nie zawsze da się zastosować. Chodzi o czynniki chemiczne, czynniki biologiczne, ręczne prace transportowe, hałas i drgania mechaniczne

KROK 4 - Określenie działań eliminujących lub ograniczających ryzyko zawodowe

Należy zacząć od tych zagrożeń, których ryzyko wystąpienia jest największe i zgodnie z zasadą, aby możliwość całkowitego usunięcia zagrożenia miała priorytet, a zastosowanie środków ochrony indywidualnej było ostatecznością. W przypadku ryzyka niedopuszczalnego działania ograniczające muszą mieć charakter natychmiastowy. Dopuszczalne ryzyko średnie wymaga prowadzenia działań na rzecz jego dalszego zmniejszania, natomiast ryzyko małe działań zapewniających, że pozostanie ono na tym poziomie.

Przykłady działań eliminujących lub ograniczających ryzyko zawodowe związane z konkretnymi zagrożeniami:

-Jeżeli ryzyko zawodowe zostało oszacowane jako duże i stwierdzono, że jest ono niedopuszczalne, należy natychmiast podjąć działania w celu jego ograniczenia.

-Jeżeli ryzyko zostało oszacowane jako średnie i stwierdzono, że jest ono dopuszczalne, zaleca się zaplanowanie działań w celu jego dalszego zmniejszenia.

-Jeżeli ryzyko zawodowe zostało oszacowane jako małe i stwierdzono, że jest ono dopuszczalne, konieczne jest zapewnienie, że będzie ono pozostawało na tym samym poziomie.

Planując działania, których celem jest wyeliminowanie lub ograniczenie ryzyka zawodowego, pamiętaj, że należy je podejmować w następującej kolejności:

-eliminacja zagrożeń/ryzyka zawodowego,

-wprowadzenie odpowiednich środków organizacyjnych,

-zastosowanie środków ochrony zbiorowej,

-stosowanie właściwych środków ochrony indywidualnej.

KROK 5 - dokumentowanie wyników oceny ryzyka zawodowego

Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna uwzględniać elementy określone w § 39a ust. 3 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy tj. zawierać opis ocenianego stanowiska pracy, wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy, niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko oraz datę oceny i osobę, która ją przeprowadziła. W ww. rozporządzeniu nie zaproponowano wzoru formularza do takiej dokumentacji i nie ma jednolitego wzorca dla takiego dokumentu. UWAGA! Jeśli w przedsiębiorstwie zmieniły się warunki pracy (np. pojawiły się nowe maszyny lub technologie), należy procedurę oceny ryzyka powtórzyć na tych stanowiskach pracy, których to dotyczy.

Przykładowa ocena ryzyka zawodowego