Zagrożenie oznacza sytuację, charakteryzującą się prawdopodobieństwem zadziałania na organizm nadmiernej energii lub zablokowania bądź ograniczenia dopływu do organizmu niezbędnego zasilania w tlen, ciepło lub w pokarm. Jak długo działa czynnik zagrażający, tak długo jest prawdopodobne wystąpienie sytuacji zagrożenia. Zamienia się ona w niebezpieczne wydarzenie, kiedy stan potencjalny zamienia się w stan aktywny.
Podział zagrożeń ze względu na lokalizację energii różnicuje zagrożenia na:
- a) naturalne, stanowi je energia zlokalizowana w naturalnym środowisku człowieka;
- b) techniczne, którym jest energia zmagazynowana w środkach technicznych lub emitowana w procesach technologicznych;
- c) osobowe, obejmujące niekontrolowane skutki siły mięśni oraz ciążenia organizmu.
Niebezpieczne zdarzenia
Niebezpieczne wydarzenia to aktywnie działające zagrożenia takie jak: pożar, wybuch gazu, emisja promieniowania jonizującego itp. Jeśli wtedy człowiek będzie w zasięgu działania tych zagrożeń i dozna obrażeń ciała, to wydarzenie stanie się wypadkiem. Niepożądane wystąpienie niebezpiecznego wydarzenia bez konsekwencji urazowych człowieka nazywane jest niemal wypadkiem.
Niektóre niebezpieczne wydarzenia powstają w następstwie braku kontroli przebiegu „utajonych” naturalnych procesów, zachodzących w środowisku przyrodniczym lub w wyposażeniu technicznym, takich jak: korozja, zmęczenie materiału itp. Większość niebezpiecznych wydarzeń jest jednak inicjowana przez ludzi w wyniku utraty kontroli nad zagrożeniem lub nad własnym zachowaniem.
Niebezpieczne wydarzenie może być również skutkiem sytuacji, w której z różnych powodów podjęto zachowanie, doprowadzające do niebezpiecznego kontaktu z energią wykorzystywaną w procesach technologicznych. Każde niebezpieczne wydarzenie, zaistniałe pod wpływem utraty kontroli nad zagrożeniem lub nad zachowaniem człowieka jest traktowane jako skutek błędu. Błędami są zatem decyzje lub działania, doprowadzające do powstania niebezpiecznego wydarzenia albo też niepodjęcie decyzji lub działań w sytuacji, w której ich podjęcie zapobiegłoby wystąpieniu niebezpiecznego wydarzenia.
Istnieje wiele klasyfikacji niebezpiecznych wydarzeń. Niebezpieczne wydarzenia można podzielić na pojawiające się pod wpływem zagrożeń naturalnych, technicznych i osobowych. Do pierwszej grupy zalicza się sytuacje w środowisku przyrodniczym, takie jak: lawina śnieżna, uderzenie pioruna, powodzie. W drugiej grupie znajdują się m.in.: wybuchy zbiorników ciśnieniowych, wykolejenie pociągu, pochwycenie i różne rodzaje niebezpiecznego kontaktu człowieka z maszyną. Innymi wydarzeniami, powstającymi pod wpływem zagrożeń technicznych są: najechanie, przygniecenie, uderzenie ruchomym lub rozpadającym się elementem maszyny, uderzenie wyrzuconym elementem czy wyrzuconym przedmiotem obrabianym. Trzecią grupę wydarzeń tworzą spadnięcia osób z wysokości, wpadnięcia, potknięcia, uderzenia o coś, uderzenie się czymś lub uderzenie kogoś albo doznanie uderzenia, zadanego przez inną osobę. Niebezpieczne wydarzenie jest bezpośrednią przyczyną urazu. Zidentyfikowanie rodzaju niebezpiecznego wydarzenia stanowi początek badania przyczyn i okoliczności wypadków.
Niebezpieczne błędy
Błędy w procesach pracy są popełniane powszechnie. W warunkach komfortu pracownicy wykonują niewłaściwie 1 czynność na 10 000 zrealizowanych działań. W przypadku utrudnień, zmęczenia, presji czasowej lub tolerancji wobec ryzyka częstość błędnych działań rośnie i dochodzi do 1 błędu na 1 000 czynności. Warunki, w których prawdopodobieństwo popełnienia błędu są duże, nazywane są warunkami sprzyjającymi popełnienia błędu. Ogół błędów doprowadzających do wypadków można podzielić na dwie grupy. Pierwszą stanowią błędy aktywne powodujące bezpośrednio wystąpienie niebezpiecznego wydarzenia, a drugą błędy o skutkach odroczonych. Błędy aktywne to błędy najczęściej popełnianie w realizacji zadań. Zaliczane są do nich błędy polegające na nieprzestrzeganiu obowiązujących zasad i przepisów bezpieczeństwa oraz pomyłki. Pogwałcenia obowiązujących zasad powstają skutek niedoszacowania zagrożenia lub przecenianie własnych możliwości. Wśród pomyłek wyróżnia się niewykonanie lub zmienione wykonanie czynności wskutek nieuwagi lub zapomnienia, a także w następstwie niezrozumienia zadania bądź nierozpoznania zagrożenia. Błędy o odroczonych skutkach to ryzykowne technologie, niewłaściwe procedury kontroli zagrożeń oraz odbiegające od standardów warunki. Wśród tego typu błędów można wyróżnić błędy popełnianie przy organizowaniu zakładowego systemu bezpieczeństwa, wpływające na złą organizację zadań i błędne organizowanie zdań. Złe zorganizowanie zadań sprzyja powstaniu sytuacji wymuszającej lekceważenie obowiązujących zasad i przepisów bezpieczeństwa lub prowadzi do zachowań, powodujących wypadek wskutek pomyłek, nieuwagi lub nierozpoznania zagrożeń.
Ludzka niesprawność przyczyną błędów
Różne badania wykazują, że 96% wszystkich wypadków wynika z niewłaściwych działań, a tylko 4% z awarii technicznych. Stąd uważa się, że w niektórych zawodach dominującymi przyczynami jest czynnik ludzki. Podmiotowym podłożem niebezpiecznego postępowania są następujące czynniki ludzkiej niesprawności:
a) niesprawność zmysłów (głównie wzroku słuchu);
b) niedostateczna wiedza, a szczególnie jej część dotycząca identyfikacji zagrożeń;
c) niedostateczne doświadczenie i brak wprawy w czynnościach wykonywanych w sytuacji zagrożenia;
d) postawy odrzucające przepisy bezpieczeństwa ora akceptujące podejmowanie ryzyka;
e) niedostateczny poziom sprawności intelektualnych (inteligencja, pamięć, uzdolnienia) i fizycznych (odporność na zmęczenie, wydolność, siła fizyczna, sprawność manualna).
Wiedza i postawy u ludzi dorosłych są cechami charakteryzującymi się względnie dużą stałością. Nabyta wiedza po osiągnięciu maksymalnego poziomu, pod wpływem starzenia się i zmniejszenia zdolności uczenia się, ulega obniżeniu, ale zachodzący spadek wiedzy rekompensowany jest stale wzbogacanym doświadczeniem. Sprawność intelektualna i fizyczna podlega natomiast dużym zmianom pod wpływem alkoholu, narkotyków lub lekarstw oraz w następstwie zmęczenia, stresu lub braku snu.
Cechy zadań a występowanie błędów
Do cech zadań sprzyjających popełnianiu niebezpiecznych błędów zalicza
się:
a) możliwość kontaktu z energią o wielkości przekraczającej zdolności przystosowawcze organizmu;
b) możliwość kontaktu z niebezpiecznymi substancjami;
c) nadmierna ciężkość wykonywanych czynności, obniżająca wskutek zmęczenia sprawność człowieka;
d) nadmierną stresogenność, wynikającą z trudności zadania, poziomu zagrożenia, presji czasowej, niespodziewanych utrudnień, spiętrzeń informacji, odpowiedzialności itp.
e) konieczność stałego dostosowywania się do zmieniających się cech otoczenia bez możliwości zastosowania ustalonego algorytmu wykonywania czynności roboczych;
f) monotonne lub stereotypowe wykonywanie prac, co sprzyja wyrobieniu rutynowych nawyków. Powstaje wówczas niebezpieczeństwo realizowania wyuczonego ciągu czynności pomimo zmienionych warunków i bez dostosowywania się do niespodziewanego wystąpienia zagrożenia.
Warunki środowiska pracy jako przyczyna popełniania błędów
O sprawności działania człowieka w znacznym stopniu decydują warunki fizycznego środowiska pracy, takie jak: mikroklimat, oświetlenie, hałas, wibracje i różne rodzaje promieniowania. Częściej jednak warunki fizycznego środowiska pracy wpływają na powstanie zmęczenia, pod wpływem którego ludzie stają się bardziej nieuważni i bardziej skłonni do stosowania niebezpiecznych ułatwień podczas pracy. Większość zachowań, w tym również dostosowanie się do obowiązku przestrzegania zasad i przepisów bezpieczeństwa regulowana jest przez społecznie ukształtowane wzorce postępowania. Pracownicy dostosowujący się do ogólnie akceptowanych wzorców są przyjmowani do grupy, natomiast ci, którzy nie postępują zgodnie z nimi, są odrzucani, a w skrajnych przypadkach usuwani z zespołu.
Zasady prewencji wypadkowej zostały opracowane w 1931 r. przez Heinricha w postaci 10 punktów. Aksjomaty te mają wartość nie tylko historyczną, ponieważ niektóre z nich nadal traktowane są jako punkt wyjścia w analizach bezpieczeństwa pracy i stosowane w prewencji wypadkowej.
Zasady Heinricha brzmią następująco:
1) pojawienie się wypadku wynika z łańcucha przyczynowego zdarzeń, z których ostatni jest wypadek. Wypadek jest powodowany przez niebezpieczne zachowanie się człowieka i/lub przez działanie mechaniczne urządzenia lub czynnik środowiska pracy;
2) większość wypadków jest powodowana przez niebezpieczne zachowania;
3) wystąpienie wypadku połączonego z poważnym zranieniem poprzedza przeciętnie 300 zdarzeń niebezpiecznych;
4) wielkość szkody powodowanej przez wypadek jest losowa i trudna do przewidzenia, natomiast wystąpieniu samego wypadku można zapobiec;
5) rozpoznanie motywów i przyczyn podejmowania niebezpiecznych zachowań daje podstawy do działań prewencyjnych;
6) są cztery główne metody zapobiegania wypadkom: odpowiednie projektowanie i kontrola maszyn i wyposażenia, uświadamiająca działalność wśród personelu, dostosowanie pracowników (dobór i szkolenia) oraz dyscyplina pracy;
7) metody, które są najbardziej efektywne w prewencji wypadkowej, są
analogiczne z metodami kontroli jakości, kosztów i wydajności pracy;
8) zarządzanie daje najlepszą okazję do prowadzenia prewencji wypadkowej i na nim spoczywa cała odpowiedzialność za wypadki;
9) przełożony jest kluczową postacią w prewencji wypadkowej. On bezpośrednio kontroluje zachowanie pracownika;
10) humanitarne aspekty prewencji wypadkowej są uzupełniane przez czynniki ekonomiczne: bezpieczne warunki pracy są efektywne ekonomiczne; koszty bezpośrednie, które ponosi pracodawca w związku z wypadkami (leczenie i odszkodowana) stanowią tylko około 20% łącznych kosztów, które musi on ponieść w związku z wypadkiem.
Starajmy się pracować tak, aby nie popełniać błędów w pracy i nie stwarzać zagrożeń zarówno dla siebie jak i innych osób. Koszty błędów są zbyt wysokie, aby je lekceważyć - pamiętajmy o tym.
Bibliografia
Bryła R. (2011), Bezpieczeństwo i higiena pracy, Katowice: Wydawnictwo ELAMED.
Eifes M.(1996), Bezpieczeństwo pracy – być mądrym przed szkodą, Zarządzanie na świecie, nr 1.
Karczewski J. T. (2000), System zarządzania bezpieczeństwem pracy, Gdańsk: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr.
Koradecka D. (red.) (2002), Nauka o pracy - bezpieczeństwo, higiena, ergonomia, Warszawa: CIOP.
Lewandowski J. (2000), Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w przedsiębiorstwie, Łódź: Wydawnictwo Politechnika Łódzka.
Nawarra L. (1980), Materiały do nauczania ergonomii i ochrony pracy, Kraków: Skrypty uczelnianie AGH, nr 782.
Rączkowski B. (2009), BHP w praktyce, Gdańsk: Wydawnictwo Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.
Studenski R. (1996), Organizacja bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie, Gliwice: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej.
Wróblewska M. (2004), Ergonomia, Opole: Wydawnictwo Politechnika Opolska.
Kodeks pracy (tekst jednolity Dz.U. 2016 nr 0 poz. 1666) z dnia 8 września 2016 r.
Rozporządzenie MPiPS z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz.U. 2003 nr 169 poz. 1650).
https://www.ciop.pl/ https://mc.gov.pl/ https://www.pip.gov.pl/pl/ http://isap.sejm.gov.pl/
Kod QR do tego wpisu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz