BHP szkolenia: BHP w budownictwie, informacje ogólne

Przygotowanie placu budowy

Osoba odpowiedzialna za BHP powinna stworzyć w pierwszej fazie przygotowania do budowy plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ludzi pracujących na budowie oraz zgłosić go do odpowiedniego inspektoratu pracy, m.in. a) określenie dojść i obszarów przeznaczonych na przejścia oraz transport urządzeń i wyposażenia, a także miejsc składowania różnego rodzaju materiałów; b) określić warunki jakie należy spełnić przy obchodzeniu się z materiałami niebezpiecznymi, wyposażeniem dźwigowym i transportowym, platformami roboczymi, odpadami budowlanymi, śmieciami itp.

Organizacja placu budowy, procedury i stanowiska pracy muszą zapewniać bezpieczeństwo i zdrowie pracowników. Również użytkowanie narzędzi i wyposażenia, materiałów budowlanych i substancji chemicznych musi odbywać się w sposób niezagrażający zdrowiu i życiu pracowników.

Należy zapewnić pracownikom: a) techniczne środki bezpieczeństwa, np. siatki ochronne; b) zmiany organizacji pracy, np. minimalizowanie prac na wysokościach poprzez składowanie elementów na ziemi; c) środki ochrony zbiorowej oraz indywidualnej; d) wszelkie niezbędne informacje dotyczące budowy należy umieszczać na tablicy informacyjnej placu budowy, m.in. dane kierownika budowy, który jest odpowiedzialny za całość realizowanej inwestycji, firm, zezwoleń itp.

Zagrożenia będące głównymi przyczynami wypadków i urazów podczas pracy na budowie

Otwory w podłożu lub w stropie – załamanie się przykrycia, upadek pracownika i ładunku.
Ruch pojazdów na budowie – potrącenia przez pojazdy pracowników, którzy przekraczają drogę.
Sprzęt budowlany – ześlizgnięcie się maszyny z drogi lub załamanie ściany wykopu powodujące zasypanie osób.
Wyznaczenie placu budowy – kolizja żurawi ze względu na zachodzące na siebie obszary pracy.
Niezabezpieczone ciężary – szalunek przygniata pracownika rozprowadzającego beton.
Żurawie przenoszące ładunki nad osobami – element spada na ludzi.
Pył – pracownicy wdychają pyły budowlane, np. ołów, włókna azbestu.
Elektryczność – przerwanie biegnącego pod ziemią lub w ścianie kabla pod napięciem, porażenie osób.
Hałas – uszkodzenie słuchu np. w pobliżu młota pneumatycznego.
Pożar i wybuch – poparzenia, duszenie się, uszkodzenia ciała.
Spadające obiekty – uderzenie lub zmiażdżenie pracownika.

Zabezpieczenie placu budowy

Miejsca budów stwarzają różne zagrożenia dla bezpieczeństwa zarówno pracowników jak i osób postronnych. Niezbędne środki zapobiegawcze powinny zostać podjęte w oparciu o ocenę ryzyka zawodowego z uwzględnieniem następujących czynników:

Odległość terenu budowy od obiektów publicznych (szkoły, osiedla, centra handlowe, przystanki komunikacyjne itp.);
Zagrożenia na placu budowy, oraz stopień, w jakim mogą być ograniczone;
Wymagane balustrady o odpowiedniej wysokości, tam gdzie wykopy stwarzają zagrożenie oraz zadaszenia chroniące przez spadającymi elementami;
Znaki ostrzegawcze oraz oświetlenie, jeżeli jest to niezbędne;
Zabezpieczenie ruchomych urządzeń, uniemożliwiające dostęp do nich i ich użycie przez nieupoważnione osoby;
Wznoszenie ogrodzeń zabezpieczających plac budowy;
Zapewnienie tymczasowych ścieżek i dróg oraz organizowanie kontroli ruchu pieszych i pojazdów, jeśli jest to niezbędne;
Monitorowanie wejść i wyjść z placu budowy, kontrolowanie ruchu gości;
Właściwe przechowywanie niebezpiecznych substancji i innych mogących stwarzać ryzyko materiałów, znajdujących się na placu budowy.

Prąd elektryczny na placu budowy

Dostęp do sieci elektrycznej to kluczowe znaczenie dla prowadzenia budowy. Tablice rozdzielcze i użycie całej infrastruktury elektrycznej powinno znajdować się pod ciągłym nadzorem kierownika budowy. Pracownicy obsługujący poszczególne urządzenia elektryczne powinni przejść odpowiednie szkolenia z zagrożeń związanym z elektrycznością. Wszelkie prace z obsługą instalacji, urządzeń elektrycznych, mocowania, wymianę wtyczek, wyposażenia przy przewodach, instalacji lamp, zmiany faz w gniazdkach czy wtyczkach oraz naprawa wszelkich usterek powinna być w wyłącznej kompetencji elektryków z odpowiednimi uprawnieniami.

Do każdego urządzenia powinna być dołączona instrukcja obsługi z zaleceniami producenta, każde urządzenie musi posiadać oznakowanie CE, oznaczające, że zostało zaprojektowane zgodnie z normami krajowymi i standardami europejskimi. Do urządzeń których nie wolno używać należą: „złodziejki”, wtyczki i złączki, które mają więcej niż jeden przewód, wtyczki, które pasują do gniazd o napięciu wyższym niż dopuszczalne, bębny kablowe bez zabezpieczenia przeciw przegrzaniu, „naprawione” bezpieczniki, nagrzewnice i wentylatory podłączone do oprawek lampowych, podgrzewacze i kuchenki z otwartą spiralą grzewczą, lampy ręczne bez krat ochronnych, stosowanie grup gniazd z jedną wtyczką co może prowadzić do przeciążenia gniazda itp. „ulepszenia” producentów.

Warunki socjalne i higiena osobista pracowników

Dostarczenie na plac budowy urządzeń do higieny osobistej powinno być podstawowym obowiązkiem kierownika budowy a ich liczba zależy od liczby pracowników mających z nich korzystać. Jeśli na placu budowy znajduje się więcej niż 50 pracowników zaleca się zorganizowanie punktu pierwszej pomocy. Na każdej budowie powinno być zapewnione źródło zimnej i wody pitnej lub innego niealkoholowego napoju. Powinna być zapewniona odpowiednia ilość wody do mycia i higieny. Na 10 pracowników powinna przypadać co najmniej 1 umywalka z bieżącą zimną i ciepłą wodą, w przypadku kurzu należy zapewnić 1 prysznic na 5 osób. Urządzenia do mycia powinny być umieszczone w oddzielnym pomieszczeniu. Umywalnia powinna być ogrzewana i wyposażona w antypoślizgową podłogę a przy wejściu powinien znajdować się przedsionek. Na każdych 30 mężczyzn powinna przypadać co najmniej 1 miska ustępowa oraz 1 pisuar. W przypadku zatrudnienia więcej niż 5 pracowników, należy zapewnić pomieszczenie dzienne, przystosowane do przebierania się czy przebywania w związku z nieodpowiednią do pracy pogodą lub innych przerw w pracy. Pomieszczenia powinny być wentylowane o wysokości minimum 2,5 m i powierzchni minimum 0,75 m2 na pracownika, w razie pory chłodnej pomieszczenia powinny mieć ogrzewanie oraz wyposażone w szafki do przechowywania rzeczy i ubrań.

Znaki bezpieczeństwa powinny być umieszczone w taki sposób, aby były dobrze widoczne. Umieszczenie znaków nie jest uważane za ograniczenie ryzyka zawodowego. Przykładowe znaczenie znaków bezpieczeństwa pokazuje tabela.

Procedury pracy

Wykopy, doły i rowy – największe zagrożenie stwarzają, kiedy nie są zabezpieczone. Podczas wykonywania wykopów, dołów czy rowów o głębokości większej niż 1 m niezbędne jest wyrabianie odpowiedniego nachylenia skarpy w miarę postępu prac lub zabezpieczone w inny skuteczny sposób, np. poprzez stosowanie odpowiednich konstrukcji oporowych wewnątrz wykopów. W nocy roboty takie powinny być zabezpieczone światłem ostrzegawczym koloru czerwonego, teren powinien być ogrodzony lub posiadający stały dozór. Na tego typu budowach należy używać hełmów ochronnych oraz obuwia ochronnego. Należy pozostawić wolny od wszelkich materiałów pas bezpieczeństwa, o szerokości 0,6 m po każdej stronie wzdłuż rowu. Do wchodzenia i wychodzenia z wykopu o głębokości większej niż 1 m od poziomu terenu, należy używać odpowiednich drabin wystających co najmniej 0,75 m nad krawędź wykopu.

Szerokość obszaru pracy przy wykopach – nie mniejsza niż 0,5 m, dla wykopów obudowanych, nie mniejsza niż 0,8 m, w przypadku, gdy na ścianach konstrukcji ma być wykonana izolacja.

Minimalna szerokość przy wszystkich stanowiskach pracy w wykopach i dołach: <1,75 m głębokości: minimum 0,7 m; głębokość od 1,75 m do 4 m: minimum 0,7 m; >4 m głębokości: minimum 0,9 m; jeżeli pracownicy przy określonej pracy nie muszą się schylać, szerokość wykopu nie głębszego niż 1 m może być > niż 0,6 m.

Prace z betonem

W takiego rodzaju pracach szczególnie ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa robót są prace związane z montażem szalunku. Elementy szalunku muszą być instalowane na płaskim gruncie o odpowiedniej nośności, szalunki odpowiednio osadzone w gruncie, szalunki powinny być podparte, bądź osadzone w dwóch punktach powyżej punktu równowagi, szalunki mogą być odłączone od żurawia jedynie wtedy, kiedy są odpowiednio zakotwione, drabiny można opierać o szalunek dopiero po jego zakotwieniu; prace przygotowawcze i osadzanie zbrojenia, użytkowanie betonu odpowiedniej jakości oraz zdejmowanie szalunku. Przy wypełnieniu szalunku betonem, jak również przy pracach zbrojarskich, niezbędne jest użycie rusztowania roboczego. Demontaż szalunków dozwolony jest jedynie wtedy, kiedy beton uzyska odpowiednią nośność. Z punktu widzenia zagrożeń dla zdrowia beton jest materiałem całkiem „życzliwym”, jednak związanych jest z nim kilka problemów. Ważne, aby wiedzieć z czego on się składa. Główne zagrożenia bywają w kruszywie, takim jak perlit lub popioły lotne pochodzące z elektrowni. W takim przypadku kruszywo może uwalniać radon, który jest powszechnym gazem radioaktywnym, uwalnianym przez glebę i skały. Radon niesie ze sobą zagrożenie zachorowania na raka płuc.

Środki ochrony indywidualnej

Środki chroniące głowę – hełmy ochronne: należy stosować zawsze podczas pracy w miejscach, w których istnieje ryzyko urazów głowy stwarzane przez: materiały, narzędzia lub przedmioty spadające, zsuwające się lub zrzucane z góry; przedmioty o ostrych kształtach, np. przy budowie konstrukcji stalowych lub przemieszczaniu wiszących, mogących obracać się ładunków; możliwość kontaktu z gorącymi rurami lub przewodami elektrycznymi; kiedy jest mało miejsca, praca w ciasnych warunkach, np. w zapadliskach, wykopach, rurociągach lub korytarzach roboczych; podczas prac w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia i wiszących ładunków, prac w cysternach, szybach czy tunelach. Hełmy ochronne jeżeli wymagają tego wykonywane prace, muszą być połączone z innymi rodzajami środków ochrony indywidualnej takich jak: ochronniki słuchu, osłony twarzy czy sprzęt do ochrony układu oddechowego. Hełm ochronny zawsze powinien być wyregulowany i dostosowany do potrzeb użytkownika, poprzez między innymi: pasy więźby krzyżujące się w górnej części hełmu muszą dokładnie przylegać do głowy; pas główny biegnący dookoła głowy musi ściśle przylegać do czoła i potylicy; wysokość noszenia powinna być tak dobrana, aby hełm był osadzony na głowie stabilnie; hełm powinien być tak dopasowany, aby nawet bez paska podbródkowego nie miał tendencji do spadania.

Pracownik musi stosować hełm ochronny od początku do końca pracy.

Środki do ochrony słuchu – sprzęt dzieli się na dwie główne grupy: a) wkładki przeciwhałasowe, które wprowadza się do przewodu słuchowego, wykonane są z materiałów miękkich, np. z waty mineralnej, silikonu, gumy czy tworzyw sztucznych. Należy je stosować jedynie przez krótki czas przy niskim poziomie hałasu, ponieważ ich skuteczność w obniżaniu hałasu jest ograniczona; b) nauszniki przeciwhałasowe, które zakłada się na ucho zewnętrzne, np. jedne z wielu wyposażone są w układ elektroniczny z mikrofonami zainstalowanymi na zewnątrz oraz głośnikami zamontowanymi wewnątrz. Taka konstrukcja pozwala na przekazywanie dźwięków ze środowiska, a jednocześnie redukuje wysoki poziom hałasu.

Ochronniki słuchu musza spełniać zasadnicze wymagania bezpieczeństwa i ergonomio, oraz być oznakowane symbolem CE. Potwierdzenia ich zgodności z wymaganiami mogą dokonać jedynie uprawnione do tego celu laboratoria.

Pracodawca musi określić i oznakować tereny, na których należy stosować środki ochrony słuchu. Powinien użyć znaku przedstawiającego symbol środków ochrony słuchu. Sprzęt ochrony słuchu, kiedy nie jest używany, powinno się prawidłowo przechowywać, aby zapobiec jego odkształcaniu się i gromadzeniu na jego powierzchni kurzu lub brudu.

Środki ochrony oczu i twarzy – nazywamy każdy rodzaj wyposażenia, który pokrywa co najmniej tzw. Obszar oczny, jeżeli dodatkowo osłonięta jest twarz, taki typ ochrony indywidualnej nazywamy ochroną oczu i twarzy. Należą do nich: okulary ochronne, gogle, osłony twarzy oraz spawalnicze przyłbice, kaptury lub tarcze. Funkcję ochrony oczu spełniają również części twarzowe sprzętu ochrony układu oddechowego, wyposażonego w wizjery zabezpieczające oczy. Oczy to jeden z najdelikatniejszych i najbardziej skomplikowanych narządów w organizmie ludzkim. Szacuje się, że ponad 80% informacji o otaczającym świecie dociera do nas drogą wzrokową. Podrażnienie oczu lub ich uszkodzenie spowodowane kontaktem z odpryskami ciał stałych, strumieniem gorącej wody lub żrącej cieczy może doprowadzić do nieodwracalnych zmian lub nawet całkowitej utraty wzroku. Środki ochrony oczu mają za zadanie ochronę przed: uderzeniami o różnym stopniu zagrożenia, promieniowaniem optycznym, stopionymi metalami i gorącymi ciałami stałymi, kroplami i rozbryzgami, pyłami, gazami, łukiem elektrycznym powstającym przy zwarciu, każdą kombinacją powyższych zagrożeń. Każda ochrona oczu i twarzy składa się zasadniczo z dwóch podstawowych elementów, którymi są oprawa i tzw. szybka ochronna. Obecnie oba te elementy wykonywane są głównie z tworzyw sztucznych i wymagane jest przy tym przede wszystkim, aby te materiały nie wywoływały alergii oraz, aby miały odpowiednie właściwości optyczne i były wytrzymałe mechanicznie i termicznie.

Środki ochrony układu oddechowego – zapobiegają wdychaniu zanieczyszczonego powietrza oraz utracie przytomności z powodu niedoboru tlenu (poniżej 17% obj.). Sprzęt taki jest tylko ostatecznym rozwiązaniem w przypadku, gdy praca nie może być wykonywana w warunkach akceptowalnego ryzyka zawodowego, standardowo pracodawca ma zapewnić takie warunki pracy, aby nie było konieczne stosowanie indywidualnych środków ochrony układu oddechowego. Pracodawca ma obowiązek: zapewnić użytkownikom odpowiednią ochronę, zależna od rodzaju prac, potencjalnego zagrożenia na działanie poszczególnych czynników oraz warunków stosowania ochron, oraz upewnić się, że dane środki ochrony są stosowane podczas całego okresu narażenia na czynniki szkodliwe; zapewnić, że w każdym przypadku dostarczony sprzęt ochronny układu oddechowego daje wymaganą ochronę, oraz że nie powoduje jakichkolwiek niedogodności (sprzęt musi odpowiedni do danych warunków pracy i potrzeb użytkownika); upewnić się, że sprzęt spełnił wymagania oceny zgodności z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa, posiada instrukcje producenta i oznakowany jest symbolem CE; utrzymywać, czyścić, suszyć oraz dezynfekować sprzęt przed jego użyciem; upewnić się, że wszyscy użytkownicy zostali poinformowani o zagrożeniach na stanowisku pracy oraz doborze i odpowiednim sposobie stosowania sprzętu ochrony układu oddechowego (pracownicy muszą zostać odpowiednio przeszkoleni oraz przejść ćwiczenia praktyczne).

Środki ochrony kończyn górnych – ręce podczas wykonywania różnego rodzaju prac są narażone na znaczną liczbę możliwych uszkodzeń, m.in.: zagrożenia natury mechanicznej – powodujące niszczenie skóry: obtłuczenia, przecięcia, przebicia itp.; działanie czynników chemicznych – mogące powodować podrażnienia skóry, alergie lub przenikające do wnętrza ciała; czynniki biologiczne – mogące dostać się do organizmu w wyniku skaleczenia itp.; oddziaływanie termiczne – mogące spowodować pęcherze, poparzenia itp.; drgania – mogące wywołać chorobę „białych palców”; porażenia prądem. Pracodawca powinien jednak zawsze pamiętać, że ogólna eliminacja zagrożeń i ryzyka przez zastosowanie środków technicznych, organizacyjnych i odpowiedniego zarządzania zawsze ma pierwszeństwo przed zastosowaniem środków ochrony indywidualnej. Przy doborze środków ochronnych należy mieć na uwadze, że używanie rękawic stwarza zagrożenia, takie jak: zawilgocenie lub zamoczenie skóry, a w następstwie jej zniszczenie; alergie powodowane przez materiały użyte w rękawicach, np. chrom w wyrobach skórzanych lub lateksie; pochwycenie lub wciągnięcie rękawic przez włączone maszyny, takie jak piły tarczowe, co może doprowadzić do uszkodzenia palców lub całej reki. Do obowiązków pracodawcy należy ocenić wszystkie stanowiska pracy, zidentyfikować występujące na nich zagrożenia i ocenić związane z nimi ryzyko. W zależności od wyniku tej oceny należy dokonać odpowiedniego wyboru odpowiednio atestowanych (CE) rękawic ochronnych.

Środki ochrony kończyn dolnych – do obuwia ochronnego zaliczamy: półbuty, trzewiki, buty, buty do kolan, buty z przedłużoną cholewką, jeśli posiadają jedną lub więcej własności ochronnych. Obuwie ochronne dzielimy na bezpieczne, ochronne i zawodowe – w zależności od rozmiarów zagrożeń, przed którymi chroni. Obuwia ochronnego należy używać zawsze wtedy, kiedy nie jest możliwe bezpieczne rozplanowanie lub wykonanie pracy normalnie do tego przeznaczonym obuwiu. Pracodawca musi dostarczyć obuwie ochronne (CE), dbać o nie i utrzymywać w czystości, ponieważ pozostaje ono jego własnością. Istnieje możliwość scedowania własności i obowiązków z nią związanych w wyniku ustaleń między pracodawcą a przedstawicielami pracowników. Obowiązki pracodawcy: pracodawca jest odpowiedzialny za to, że dostarczone przez niego obuwie będzie spełniało wymogi związane z przeznaczonym mu celem, nie będzie powodowało niedogodności lub wywoływało dyskomfortu, i że będzie używane przez pracownika podczas pracy; pracodawca musi poinformować i odpowiednio przeszkolić pracowników w sprawie potencjalnych zagrożeń występujących na stanowisku pracy, oraz niebezpieczeństw im grożących w przypadku, gdy nie będą nosić przeznaczonego do pracy obuwia. Informacja dotyczy również odpowiedniej konserwacji i czyszczenia; zabrudzone obuwie zaraz po użyciu musi zostać wyczyszczone, wysuszone i ewentualnie zdezynfekowane. Obuwia z noskami należy używać wtedy, gdy występuje zagrożenie zmiażdżenia kończyn.

Odzież ostrzegawcza – przez odzież ostrzegawczą o intensywnej widoczności do użytku profesjonalnego rozumie się środki ochrony indywidualnej, które w sposób widoczny sygnalizują, że osoba je nosząca jest obecna w danym miejscu. Ubrania takie składają się z materiałów tła (tkaniny, dzianiny, materiały powleczone, laminaty itp.) w jaskrawych barwach (fluorescencyjna żółć, pomarańcz lub czerwień), wyraźnie widocznych podczas dnia, oraz z materiału odblaskowego. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom odzieży ostrzegawczej, o ile na podstawie oceny stanowiska pracy stwierdzono, że konieczne jest, żeby pracownik był dobrze widoczny podczas wykonywania pracy lub pobytu na danym terenie. Na pracodawcy spoczywa także odpowiedzialność za dopilnowanie tego, żeby odzież ostrzegawcza była używana przez pracownika przez cały czas jego pobytu w pracy. Odzież ostrzegawcza powinna być stosowana tylko w ostateczności, ponieważ pracę należy zaplanować w taki sposób, aby stosowanie odzieży ostrzegawczej nie było konieczne, powinno się to osiągnąć przez zastosowanie środków technicznych i organizacyjnych, zapewniających pracownikowi pełną ochronę – przez np. oznakowanie dróg, ogrodzenie terenu lub przekierowanie ruchu drogowego poza tereny na których pracują ludzie, chociaż są takie stanowiska pracy (głównie w budownictwie) gdzie odzież ostrzegawcza jest wręcz niezbędna i obowiązkowa. Odzież ochronna nie zapewnia żadnej ochrony w przypadku jakiejkolwiek kolizji lecz jedynie ostrzega innych.

Środki ochrony przed upadkiem z wysokości – zagrożenie upadkiem z wysokości występuje na stanowiskach pracy lub w ich bezpośrednim otoczeniu gdzie znajdują się miejsca usytuowane względem siebie na różnych poziomach. Na takich stanowiskach nie można zabezpieczyć pracowników przez zastosowanie ochron grupowych takich jak barierki, pomosty, osłony, rusztowania itp. Należy wówczas stosować indywidualny sprzęt ochronny. O skuteczności zabezpieczania pracowników za pomocą indywidualnego sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości decydują głównie: ocena cech charakterystycznych i właściwości stanowiska pracy; dobór sprzętu; parametry techniczne sprzętu; metody użytkowania, konserwacji, przechowywania itp. Sprzętu; czynnik ludzki (poziom wyszkolenia, sprawność psychofizyczna użytkownika itp.). Systemy indywidualnego sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości można podzielić na trzy grupy: systemy powstrzymywania zaistniałego spadania z wysokości (amortyzacja siły udarowej, rozłożenie siły udarowej na mniej wrażliwe części ciała człowieka, umożliwienie bezpiecznego oczekiwania na pomoc, uprząż, szelki); systemy zabezpieczające przed wystąpieniem spadania (uprząż, linki bezpieczeństwa, elementy konstrukcji stanowiska pracy); systemy nadawania pozycji „w podparciu” podczas pracy na wysokości (pas biodrowy, linki opasujące do nadawania pozycji, słupołazy). Wszystkie sprzęty chroniące przed upadkiem z wysokości powinny posiadać odpowiednie atesty, CE oraz instrukcje obsługi.

Przykładowe znaki bezpieczeństwa stosowane w budownictwie

Znaki zakazu