Piramida i Krzyż Bezpiecznej Pracy

Krzyż Bezpiecznej Pracy

Krzyż bezpieczeństwa lub inaczej Krzyż Bezpiecznej Pracy, jest jednym z narzędzi koncepcji WCM (Word Class Manufacturing - produkcja klasy światowej, produkcja w klasie światowej) z filaru S-Safety. Narzędzie to służy do zmierzenia i monitorowania najważniejszego celu w obszarze bezpieczeństwa pracy jakim jest dążenie do „zera wypadków przy pracy”. Więcej na temat wszystkich narzędzi WCM można uzyskać pod adresem https://www.wcm.com/

W każdej szanującej się firmie bezpieczeństwo pracy powinno być zawsze priorytetowo traktowane przez pracodawcę, ponieważ zdrowie i bezpieczeństwo pracowników jest zawsze najważniejsze - bez tego firma nie może prawidłowo funkcjonować. Celem wszystkich działań w sektorze BHP jest całkowita eliminacja wypadków przy pracy oraz skutecznego zapobiegania chorobom zawodowym. Sama świadomość tego u pracodawców jednak nie wystarcza. Potrzebne jest do tego również aktywne współdziałanie pracowników w kwestii poprawy warunków pracy, zarówno dotyczące całego otoczenia firmy jak i poszczególnych stanowisk pracy. Jest to proces trudny związany z systematycznym, konsekwentnym i długofalowym działaniem wszystkich pracowników. Do realizacji zapewnienia bezpiecznej pracy, należy wykorzystywać różnego typu profesjonalne narzędzia, jak: wdrażanie odpowiednich norm i standardów dotyczących bhp.

Jednym z pomysłów dotyczących bezpieczeństwa pracy jest wspomniana na początku koncepcja WCM. System ten zbudowany jest na dziesięciu filarach sfery technicznej - jednym z elementów tego filaru, który w tym wpisie nas najbardziej interesuje jest S-Safety czyli innymi słowy bezpieczeństwo oraz dziesięciu filarach sfery zarządzania.

Filar bezpieczeństwa dotyczy wszystkich aspektów BHP, ma on na celu zaspokojenie potrzeb pracowników, zapewniający stałą poprawę bezpieczeństwa w miejscu pracy w celu wyeliminowania różnorodnych warunków, które mogą spowodować wypadki, urazy oraz choroby zawodowe.

Do podstawowych celów tego filaru należą:

1) wyeliminowanie lub przynajmniej zmniejszenie do minimum wszystkich zagrożeń związanych z niebezpiecznymi warunkami oraz niebezpiecznymi działaniami;

2) drastyczne zmniejszenie liczby wypadków i niebezpiecznych incydentów w pracy;

3) rozwój kultury pracy w zapobiegania wypadkom;

4) rozwój charakterystycznych umiejętności zawodowych niezbędnych w firmie.

Podstawowymi i najważniejszymi celami z tego filaru są: zero wypadków, zero obrażeń, zero niebezpiecznych warunków i zero niebezpiecznych działań. Aby ten ostateczny cel osiągnąć konieczne jest podjęcie odpowiednich działań:

1) intensywne zaangażowanie kierownictwa firmy wszelkich szczebli;

2) precyzyjnie określone obowiązki dla firmy;

3) zaangażowanie wszystkich pracowników firmy;

4) prawidłowa komunikacja wewnątrz firmy i szkolenia pracowników;

5) posiadanie odpowiednich umiejętności zawodowych;

6) zdecydowane cele i determinacja w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa pracy;

7) dążenie do wysokich standardów skuteczności w działaniach;

8) kompetentny i wspierający zespół specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy;

9) stały system kontroli i obserwacji;

10) kompleksowy system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zintegrowany z systemami kierującymi produkcją, działalnością firmy.

Jednym z narzędzi Filaru bezpieczeństwa jest Krzyż Bezpieczeństwa, jako narzędzie zarządzania wizualnego. Krzyż przedstawiany jest w formie tablicy lub arkusza papieru o dowolnym formacie, umieszczona w widocznym miejscu, do którego każdy pracownik ma dostęp i w każdym momencie jest możliwość sprawdzenia, czy jego praca jest bezpieczna. Krzyż bezpieczeństwa jest wykonany w formie kalendarza a poszczególne dni miesiąca lub roku. W Krzyżu bezpieczeństwa poszczególne dni zazwyczaj oznaczane są markerami lub naklejkami samoprzylepnymi w trzech kolorach: zielonym, oznaczającym dzień bez wypadku oraz bezpieczną pracę z zastosowaniem odpowiedniej profilaktyki; żółtym oznaczającym drobne zdarzenie podczas którego udzielono pierwszej pomocy poszkodowanej osobie lub zdarzenia potencjalnie wypadkowe czy ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem oraz zalecającym niezwłoczne podjęcie działań w celu wyeliminowania zagrożeń; czerwonym oznaczającym wypadek i że występują poważne zagrożenia w pracy oraz, że należy natychmiast podjąć odpowiednie działania przywracające bezpieczne warunki pracy.

Poniżej przedstawiam wzór Krzyża Bezpiecznej Pracy w wersji miesięcznej oraz rocznej.

Piramida Heinricha

Pionierem w dziedzinie badań nad zdarzeniami wypadkowymi bezurazowymi był amerykański specjalista ds. BHP Herbert William Heinrich (1886-1962), który w roku 1931 przedstawił model wypadku przy pracy, ilustrując go graficznie. Grafika przedstawia prawidłowości statystyczne, związane z kształtowaniem się liczby wypadków ciężkich (1), lekkich (29) i zdarzeń potencjalnie wypadkowych (300) i została nazwana od nazwiska autora jako „Piramidą Heinricha”. W modelu tym przyjęto, że zdarzenia występujące w łańcuchu tworzą ciąg przyczynowo-skutkowy, który prowadzi do wypadku. W badaniach nad tą kwestią Heinrich dowodził istnienia względnie stałego stosunku pomiędzy liczbą występujących zdarzeń „nieomal wypadkowych” i liczbą wypadków zakończonych urazami o określonej ciężkości. Zwrócił on również uwagę na potrzebę wykorzystania informacji związanych z wydarzeniami bezurazowymi w celu profilaktyki dotyczącej wypadków przy pracy.

Heinrich na podstawie badań opracował również zasady prewencji wypadkowej w postaci 10 punktów. Zasady te pomimo upływu wielu lat nadal traktowane są jako punkt wyjścia w analizach bezpieczeństwa pracy i stosowane w prewencji wypadkowej.

Zasady Heinricha są następujące:

1) pojawienie się wypadku wynika z łańcucha przyczynowego zdarzeń, z których ostatni jest wypadek. Wypadek jest powodowany przez niebezpieczne zachowanie się człowieka i/lub przez działanie mechaniczne urządzenia lub czynnik środowiska pracy;

2) większość wypadków jest powodowana przez niebezpieczne zachowania;

3) wystąpienie wypadku połączonego z poważnym zranieniem poprzedza przeciętnie 300 zdarzeń niebezpiecznych;

4) wielkość szkody powodowanej przez wypadek jest losowa i trudna do przewidzenia, natomiast wystąpieniu samego wypadku można zapobiec;

5) rozpoznanie motywów i przyczyn podejmowania niebezpiecznych zachowań daje podstawy do działań prewencyjnych;

6) są cztery główne metody zapobiegania wypadkom: odpowiednie projektowanie i kontrola maszyn i wyposażenia, uświadamiająca działalność wśród personelu, dostosowanie pracowników (dobór i szkolenia) oraz dyscyplina pracy;

7) metody, które są najbardziej efektywne w prewencji wypadkowej, są analogiczne z metodami kontroli jakości, kosztów i wydajności pracy;

8) zarządzanie daje najlepszą okazję do prowadzenia prewencji wypadkowej i na nim spoczywa cała odpowiedzialność za wypadki;

9) przełożony jest kluczową postacią w prewencji wypadkowej. On bezpośrednio kontroluje zachowanie pracownika;

10) humanitarne aspekty prewencji wypadkowej są uzupełniane przez czynniki ekonomiczne:

-bezpieczne warunki pracy są efektywne ekonomiczne;

-koszty bezpośrednie, które ponosi pracodawca w związku z wypadkami (leczenie i odszkodowana) stanowią tylko około 20% łącznych kosztów, które musi on ponieść w związku z wypadkiem.

Heinrich postawił tezę, że uniknięcie najpoważniejszych wypadków (śmierć lub ciężkie kalectwo), bez względu na sektor gospodarki, wymaga skutecznego zapobiegania wypadkom, czyli działań prewencyjnych. Wiąże się to przede wszystkim z uwzględnianiem czynnika ludzkiego jako główny element systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w organizacji. Głównym celem analizy zdarzeń potencjalnie wypadkowych jest zdobywanie informacji o zaistniałych zdarzeniach, wyciąganie wniosków i wdrażanie działań poprawiających bezpieczeństwo oraz minimalizację ryzyka na stanowiskach pracy.

Piramida wypadkowa jako system rejestracji i analizy zdarzeń potencjalnie wypadkowych to skuteczne narzędzie w celu tworzenia bezpiecznego miejsca pracy. Połączenie go z rejestracją i analizą odchyleń od stanu normalnego może przynieść jeszcze większe korzyści dla przedsiębiorstwa pod warunkiem, że zaangażują się w te działania wszyscy pracownicy od najwyższego kierownictwa po pracowników szeregowych.

Heinrich przedstawił również swój „model wypadku”, który opisał jako aktywny układ klocków domino, składający się z pięciu elementów: a) środowisko pracy; b) człowiek; c) zagrożenie; d) wypadek; e) uraz.

Na poniższej grafice, w górnej części pokazane są pionowo stojące klocki jako stan normalny, kiedy utrzymane są bezpieczne relacje pomiędzy poszczególnymi elementami pracy. Wszelka zmiana tego stanu w środowisku pracy, powoduje zakłócenie normalnej sytuacji jaka jest uwidoczniona na górnej części klocków. W takiej sytuacji powstaje zagrożenie, które uruchamia mechanizmy - klocek pierwszy uruchamia lawinę, która spowoduje upadek wszystkich klocków - prowadzące do urazu.

Koncepcja domina Heinricha była przez długie lata podstawą do tworzenia coraz bardziej nowoczesnych i skomplikowanych teorii dotyczących przyczyn powstawania urazów. Współczesne teorie przyczynowości wypadkowej to połączenie koncepcji zwracających uwagę na przyczyny w popełnianych błędach oraz koncepcji zwracających uwagę na chronologię następstw urazów. Teorie te opisują wypadek jako złożone następstwa przyczynowo - skutkowe, powstających w wyniku oddziaływania przyczyn bezpośrednich, pośrednich i pośrednio - źródłowych. W przyczynach tych mieszczą się niebezpieczne warunki pracy, błędy pracowników, pracodawców czy nadzoru. Ale tymi teoriami postaram się zająć w oddzielnym wpisie.

Piramida wypadkowa - klasyfikacja poszczególnych zdarzeń

Prezentowaną poniżej Piramidę wypadkową wykonałem na podstawie osobistych doświadczeń dotyczących moich zainteresowań, pracy i obserwacji ludzkich zachowań w różnych firmach a dotyczących dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie będę tutaj rozwodził się na temat roli jaką spełniają wszelkie pozytywne przykłady dbałości o przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa na każdym stanowisku pracy oraz o wprowadzanych różnego typu narzędzi powodujących większe poczucie bezpieczeństwa w pracy, ponieważ na moim Blogu zajmowałem się tą kwestią już wiele razy. Zapraszam do przeszukania menu w celu znalezienia odpowiedniego tematu.

Piramida pokazuje dość dużą paletą zdarzeń uszeregowanych od sytuacji najmniej niebezpiecznych do tych powodujących śmierć, ciężkie uszkodzenie ciała i kalectwo. Do Piramidy dołączyłem arkusz w którym należałoby opisać jakie niebezpieczne zdarzenia miały miejsce w ostatnim czasie w danej organizacji oraz jakie zostały podjęte działania w celu wyeliminowania tych zdarzeń.

Piramidę i arkusz można umieścić na tablicy w widocznym miejscu w firmie, aby wszyscy pracownicy mieli do tych materiałów dostęp i mogli zapoznać się ze stanem bezpieczeństwa swojego miejsca pracy. Materiały takie mogą być również pomocne dla służb BHP w czasie szkoleń do omawiania bezpieczeństwa w firmie.

Krótkie definicje związane z niebezpiecznymi zdarzeniami z dziedziny BHP

Bezpieczeństwo i higiena pracy – stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy.

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Określone zdarzenie może być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy jedynie wówczas, gdy spełnia równocześnie wszystkie warunki podane definicji.

Art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1773, ze zm.)

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo iż droga ta została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się, oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu, drogę do miejsca lub z miejsca:

1) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego;

2) zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych;

3) zwykłego spożywania posiłków;

4) odbywania nauki lub studiów.

Działanie korygujące – działanie w celu wyeliminowania przyczyny wykrytej niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji,

Działanie zapobiegające – działanie w celu wyeliminowania przyczyny potencjalnej niezgodności lub innej potencjalnej sytuacji niepożądanej. Działanie korygujące jest podejmowane w celu zapobieżenia ich ponownemu wystąpieniu, podczas gdy działanie zapobiegawcze jest podejmowane w celu zapobieżenia ich wystąpieniu,

Odchylenie od stanu normalnego - wydarzenie niezgodne z właściwym przebiegiem procesu pracy,

Wypadki śmiertelne

Jest to wypadek, w wyniku którego śmierć nastąpiła w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. Ustalenie tego terminu ma istotne znaczenie dla wypłaty świadczeń osób uprawnionych z tytułu śmierci poszkodowanego. Nie oznacza to, że jeżeli śmierć nastąpi w terminie późniejszym, to świadczenia się nie należą. Jednak podstawą ustalenia prawa doświadczeń nie będzie ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych a ustawa o ubezpieczeniu emerytalno-rentowym, która dla uprawnionych jest mniej korzystna.

Wypadki ciężkie

Jest to taki wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata, wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszający podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Należy zwrócić uwagę, że definicja wypadku ciężkiego jest identyczna z określeniem w art.156 Kodeksu karnego pojęcia ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, co w sposób istotny ułatwia kwalifikację prawną czynu w przypadku ustalenia osób, które za ten wypadek ponoszą odpowiedzialność.

Wypadki zbiorowe

Zgodnie z art. 3 ust. 6 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1773, ze zm.) - za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Wypadki inwalidzkie

To wypadek, w którym poszkodowany doznał np. trwałego kalectwa i uznano go za inwalidę jednej z trzech grup inwalidzkich.

I. Znaczny stopień niepełnosprawności przyznaje się osobie z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnej do pracy albo zdolnej do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej; osobie wymagającej w celu odgrywania ról społecznych stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji (chodzi o takie naruszenie sprawności organizmu, które uniemożliwia zaspokojenie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, czyli samoobsługę, poruszanie się i komunikację);

II. Umiarkowany stopień niepełnosprawności przyznaje się osobie z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnej do pracy albo zdolnej do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającej czasowej lub częściowej pomocy innych osób w celu odgrywania ról społecznych;

III. Lekki stopień niepełnosprawności przyznaje się osobie o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jakie wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną lub mająca ograniczenia w odgrywaniu ról społecznych. Brak zdolności można kompensować za pomocą wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Wypadki lekkie

To wypadek powodujący niezdolność do pracy nie dłuższą niż 28 dni. Może być także nazwany wydarzeniem – to według prawa „odchyleniem od stanu normalnego, niezgodne z właściwym przebiegiem procesu pracy, które wywołało wypadek”. Wydarzenie może spowodować poprzez tzw. czynnik materialny uraz fizyczny lub psychiczny. Czynnik materialny może być maszyną, narzędziem lub innym obiektem (również czynnikiem środowiska).

Wypadki związane z utratą czasu pracy

Czas pracy to długość czasu pracy danego pracownika, jak i jego organizację. W określonym dla pracownika czasie pracy pozostaje on w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Pracownik w czasie takiego wypadku nie może wykonywać postawionych przed nim zadań co powoduje wymierne straty.

Wypadki z lekkimi urazami / pierwsza pomoc

Uraz określa się jako działanie czynników szkodliwych o różnym charakterze, jak czynnik mechaniczny, chemiczny (np. zatrucie), wysoka lub niska temperatura, energia elektryczna. Urazem jest także doznanie uszkodzenia ciała, np. uraz czaszki, uraz zadany narzędziem tępym, uszkodzenie urazowe głowy. Uraz jest określany jako przyczyna uszkodzenia ciała, to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Uraz to jednocześnie zdarzenie niebezpieczne, które nie skutkuje uszczerbkiem na zdrowiu ludzi lub dużymi szkodami majątkowymi

Zdarzenia potencjalnie wypadkowe / zniszczenie mienia

Zdarzenia potencjalnie wypadkowe to zdarzenia niebezpieczne, niepożądane, mające miejsce w związku z wykonywaną pracą, które nie spowodowały urazu lub pogorszeniu zdrowia pracowników, ale w wyniku którego zaistniało prawdopodobieństwo wystąpienia takich skutków. Zdarzenia takie często powodują niewielkie straty materialne w środkach technicznych lub materiałach.

Wg PN-N-18001:2004 pkt 3.24 - Jest to zdarzenie niebezpieczne, które nie skutkuje uszczerbkiem na zdrowiu ludzi lub dużymi szkodami majątkowymi, jednak w innych okolicznościach może przerodzić się w wypadek.

Zdarzenia potencjalnie niebezpieczne

Zdarzenie potencjalnie niebezpieczne to zdarzenie w wyniku którego doszło lub mogło dojść do wypadku, jednak albo zostało usunięte to zagrożenie, albo do zdarzenia doszło lecz nikt nie został poszkodowany. Analiza takiego zdarzenia służy poprawie bezpieczeństwa w firmie, głównie wskazuje jakie jeszcze działania należy podjąć, aby zapobiegać wypadkom przy pracy.

Niebezpieczne warunki

Praca w niebezpiecznych warunkach to prace o zwiększonym zagrożeniu dla zdrowia i życia pracowników lub prace wykonywane w utrudnionych warunkach uznane przez pracodawcę jako niebezpieczne lub szczególnie niebezpieczne. Do takich prac można zaliczyć:

1) roboty budowlane, rozbiórkowe i montażowe bez wstrzymania ruchu całego zakładu pracy lub jego części;

2) prace prowadzone w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych lub innych zamkniętych przestrzeniach;

3) prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych;

4) prace na wysokości

Niebezpieczne zachowania

Są to zachowania niezgodne z Kodeksem pracy a w szczególności:

1) nie dbanie o czystość i porządek w miejscu pracy;

2) nie stosowanie się do informacji o niebezpieczeństwach występujących na stanowisku pracy;

3) nie stosowanie się do poleceń przełożonych;

4) lekceważenie obowiązku wykonywania pracy w odzieży ochronnej (kask, rękawice, kombinezon, okulary, obuwie);

5) nie stosowanie się do odpowiednich znaków zakazu, nakazu, ostrzegawczych czy informacyjnych umieszczonych w zakładzie pracy;

Zgłoszone obserwacje

W wielu zakładach pracy jest duża świadomość pracowników o wspólną dbałość o bezpieczne warunki pracy oraz bardzo rozbudowana współpraca wszystkich pracowników z nadzorem zajmującym się bezpieczeństwem i higieną pracy. Pracownicy mają możliwość zgłaszania swoich uwag co do stanu bezpieczeństwa na swoich stanowiskach pracy a inspektorzy BHP powinni te wszystkie uwagi analizować i w miarę możliwości, jeżeli są to uwagi zasadne wprowadzać je w życie. Wszystkie takie działania zwiększają świadomość pracowników co do zasadności stosowania się do przepisów i zasad bhp oraz tym samym praca staje się bezpieczniejsza.

O szerszym kształtowaniu kultury BHP w organizacji pisałem we wcześniejszym wpisie na moim Blogu, pod adresem: https://bhpszkolenia24.blogspot.com/2019/08/ksztatowanie-kultury-bhp-w-organizacji.html

Bibliografia

Cencetti S. (2017), World Class Manufacturing. The integration of OHS in the manufacturing processes, Dusseldorf: EMEA.

Ejdys J. (red.) (2010), Kształtowanie kultury bezpieczeństwa i higieny pracy w organizacji, Białystok: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej.

Heinrich H. W., Industrial accidents Prevention, New York, McGraw-Hill

Karczewski J.E., Karczewska K.W. (2012), Zarządzanie bezpieczeństwem pracy, Gdańsk: Wydawnictwo Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.

Koradecka D. (2008), Bezpieczeństwo i higiena pracy, Warszawa: Centralny Instytut Ochrony Pracy ‐ Państwowy Instytut Badawczy.

Milczarek M. (2002), Kultura bezpieczeństwa pracy, Warszawa: CIOP.

Pawłowska Z. (red.) (2008), Podstawy Prewencji Wypadkowej, Warszawa: CIOP-PIB

Schonberger R.J. (2008), World Class Manufacturing, London: The Free Press

Kod QR do tego wpisu

 

 

 

 

 

 

Ten link przenosi na górę strony